Het hoogfeest van Allerheiligen op 1 november is bedoeld om in één viering alle bekende en onbekende heiligen te eren.
Bekende en onbekende heiligen
Op 1 november vereert de Katholieke Kerk van het Westen in één viering alle bekende en onbekende heiligen, of ze nu heilig verklaard zijn of niet. Heiligen zijn alle personen die in het hiernamaals bij God zijn. Zij zijn “de bemiddelaars voor de biddende kerk op aarde, voorsprekers voor hun strijdende en lijdende broeders en zusters”, zoals in het Getijdengebed wordt gezegd. Volgens de katholieke en orthodoxe leer moeten de heiligen vereerd worden omdat zij als het ware een venster zijn op de heiligheid van God.
Alle Martelaren
Al in de eerste eeuwen van het christendom groeide de behoefte aan één dag waarop alle martelaren werden herdacht. Deze christenen die hun geloofsgetuigenis met de dood hadden moeten bekopen, werden jaarlijks op hun sterfdag vereerd. Toen het aantal martelaren zo groot werd dat soms op één dag meerdere martelaarsgedachtenissen werden gehouden en sommige martelaren zelfs onbekend bleven of in de vergetelheid dreigden te raken, ontstond het idee om in één viering de glorie van alle martelaren te vieren.
1 november
In de Latijnse Kerk gaat de viering van 1 november terug op Gregorius III (731-741). Deze paus wijdde in de Vaticaanse Sint-Pietersbasiliek een kapel aan de eer van alle apostelen en alle heiligen, martelaren en belijders. Hij stelde het daarbijbehorende feest op 1 november, mogelijk onder invloed van de Kerk van Ierland. Keltische kerkleiders zouden erop hebben aangedrongen dat een voornaam christelijk heiligenfeest het op 1 november gevierde heidense oogstfeest Samhain kon verdringen.
Gregorius IV
Gregorius IV (827-844) breidde het collectieve heiligenfeest op 1 november uit naar alle Latijnse bisdommen buiten Rome. Daardoor raakte het gemeenschappelijke martelaarsfeest van 13 mei na een zekere tijd in onbruik.
Octaaf
Allerheiligen kreeg in de 15e eeuw binnen het liturgische feestenstelsel een hogere rang. Paus Sixtus IV (1471-1484) verleende Allerheiligen namelijk een octaaf, dat wil zeggen dat het feest met acht dagen werd verlengd. Op de huidige Romeinse kalender is dit octaaf komen te vervallen.
Verplichte feestdag
Allerheiligen is voor katholieken een verplichte feestdag. In canon 1247 van de Codex van Canoniek Recht staat dat gelovigen op verplichte feestdagen aan de Mis moeten deelnemen. Ook dienen ze zich, zoals op zondagen, te onthouden van arbeid en zich toe te leggen op de “nodige ontspanning van geest en lichaam”. De Nederlandse bisschoppenconferentie heeft de katholieken in Nederland van deze plicht vrijgesteld.
Groepen heiligen
In het Getijdengebed wordt op Allerheiligen de hymne Christus redemptor omnium gezongen. Daarin wordt een hiërarchie van de heiligen aangebracht. Op de eerste plaats staat Maria, de Heilige Maagd; dan de Engelen; gevolgd door de Profeten van het Oude Verbond; de Apostelen; de Martelaren; de Belijders; de Maagden; de Monniken; en tenslotte alle heiligen die consortes Christi (‘deelgenoten van Christus’) worden genoemd. Volgens een oude traditie kunnen de christengelovigen opgedeeld worden in drie groepen: alle heiligen maken deel uit van de Triomferende Kerk; de verloste zielen die in het vagevuur nog boete moeten doen behoren tot de Lijdende Kerk; de nog levende gelovigen tot de Strijdende Kerk.
Orthodoxe Kerk
Ook in de Byzantijns-orthodoxe kerken worden op één dag alle heiligen herdacht. Deze viering vindt plaats op de eerste zondag na Pinksteren, de Zondag van Alle Heiligen (Άγιοι Πάντες, Hagioi Pantes).